Pis Kokulu Boynuz Mantarı (Phallus impudicus)

                                                                   Phallus impudicus

                                                           PiS KOKULU BOYNUZ MANTARI

Bilimsel Sınıflandırma- Taksonomi

Alem:Mantarlar-Fungi

Bölüm :Basidiomycota 

Sınıf:Agariccomycetes

Takım:Phallales

Aile: Phallaceae

Cins:Phallus

Tür: P.impudicus

GENEL ÖZELLİKLERİ:

Dünya literatürlerinde  yaygın olarak Stinkhorn (Türkçe tercümesi ile “ kokuşmuş boynuz” ) olarak tanınan Phallus impudicus mantarına bizim verdiğimiz isim ise  “Pis Kokulu Boynuz “ Mantarı’dır. Çok aşırı kötü kokusu ve olgunluk evresindeki biraz utandıran, biraz güldüren görünümü ( penisi andıran hali ) ile tanınan, tuhaf bir mantardır! Olgunlaşmamış, yeni yetme hali 4-6 cm boy ve 3-5 cm çapında, olgun yani yetişkin örnekleri ise, 10-25 cm boy ,4-5 cm çapında olabilmektedir. Phallus impudicus için, fiziksel görünüşü hasebiyle dünyada kendisinden bir haylı söz ettirmiş bir mantardır diyebiliriz ! Öyleki, 17.yüzyıl İngiltere’sinde ( bu olgunluk evresindeki Penis’e benzer haliyle ) çok sayıda isim ile anılan bir mantar konumuna gelmiştir! Dünya üzerindeki yayılım alanları, Avrupa ,Kuzey Amerika, Günay Amerika, Asya ve Güneydoğu Avusturalya olup, ormanlarda ve odun kalıntıları bakımından zengin habitatlarda kendine yaşama şansı bulmuşlardır. Habitatları, çürüyen ağaçlarla ilişkili olup ( Mikorhizal -ortak yaşam ), yaprak döken ağaçların olduğu ormanlarda sıkça rastlanılan bir türdür. Hatta, kozalaklı ağaçların bulunduğu yerlerde, park ve bahçe gibi çimenlik alanların bulunduğu ortamlarda dahi görülebilirler. Yaz aylarından başlar, sonbaharın sonlarına kadar sıkça görülür.  Gövde yapısı uzun boylu ve beyaz, sümüksü, koyu zeytin renklidir, şapkası sivri konik kafalıdır. Gleba ( Gleba, puffball veya stinkhorn gibi, belirli bazı mantarların, spor taşıyan iç kütlesidir.) olarak bilinen bu yapı, sporları içerir ve bu sporlar ,leş kokusunu çağrıştıran bu kötü  kokunun çektiği böcekler tarafından çevreye ve uzaklara taşınır.  Bu aşırı kötü kokusuna rağmen zehirli bir mantar türü değildir.

Bazı kaynaklarda “cadının yumurtası” olarak adlandırılan olgunlaşmamış, yavru  hali, pis kokulu beyazımsı veya pembemsi bir yumurta şeklindedir.  4 ila 6 cm boyutlarında olabilir.  Dış tarafta, zeytin rengi, jelatinimsi,  Gleba’yı kaplayan peridyum olarak da bilinen kalın beyazımsı bir volva vardır.  Sporları içeren  bu yapı. sinekleri de etkiler salgıladığı leş kokusu ile üzerine çeker; Bu tabaka içinde genişletilmiş meyve gövdesinin 'başı' olan yeşil bir tabaka vardır,  ve bunun içinde, hazne (genişlediğinde sap) adı verilen beyaz bir yapıdır. Bu  Sap kısmı sık, fakat süngerimsi havadar bir yapıya sahiptir. Yumurtalar bir veya iki gün içinde çok hızlı bir şekilde  kokuşma meydana getirir.  Olgun halde iken, 10 ila 30 cm  uzunluğunda ve 4 ila 5 cm çapında olup, 2 ila 4 cm yüksekliğinde konik bir kapakla kaplıdır, yeşilimsi kahverengi sümüksü gleba mevcuttur.  

Yaşlı, çok olgunlaşmışlarında, bu balçık yapı kaybolur ve yerini çıplak, sarımsı, çukurlaşmış ve çıkıntılı  bir yüzey alır.  Bu hali ile, bazen yanlışlıkla  bir  Kuzu Göbeği Mantarı olarak tabir ettiğimiz Morel’e  (Morchella esculenta) az da olsa benzetilebilir.  

Bu tuhaf görünümlü , aşırı kötü kokan mantarın (Phallus impudicus) büyüme hızı saatte 10-15 cm olarak ölçülmüştür. Sporları ise, 3-5 ile 1.5-2.5 um boyutlarında ve eliptik ila dikdörtgen bir şekle sahiptir.

Kuzey Amerika'da Phallus impudicus, benzer Phallus hadriani türünden , P. hadriani türünün mor renkli volvası ile ayırt edilebilir. Phallus hadriani Sadece Avrupa, Kuzey Afrika ve Asya’da, çoğunlukla  sahillerde kumlar üzerinde büyürler. Diğer bir benzer tür olan Phallus ravenelii ise Kuzey Amerika’ya özgü, daha küçük boyutlarda, pürüzsüz çan şeklinde bir şapkaya sahip bir türdür. Phalluslarda Sporların dağılımı ve çevreye yayılışı, sporlarını havaya saçan çoğu "tipik" mantardan çok farklı şekilde olmaktadır. Phallus cinsi mantarlar , sporlarını havaya saçmak yerine, uçlarında, sinekleri ve diğer böcekleri çekmek için keskin, hastalıklı tatlı bir leş kokusuna sahip yapışkan bir spor kütlesi üretirler. Bu Gleba adı verdiğimiz spor içeren kitlenin  barındırdığı kokulu kimyasallar arasında, metanetiol, hidrojen sülfür, linalool, trans-okimin, fenilasetaldehid, dimetil sülfür ve dimetil trisülfür bulunmaktadır.

Olgunlaşmış büyük bir Phallus, bu kötü kokusunu ormanda çok uzak mesafelere yayabilir ve yakın çevrelerde çoğu insan bu aşırı leş gibi kokuyu alır ve  iğrenç bulur.  Aynı habitattaki Sinekler Gleba’ya (Şapka) konarlar ve konduğunda istemsiz olarak bacakları ile spor kütlesini toplar ve diğer yerlere taşırlar. Bir nevi Phallus impudicus’ların çoğalmasına katkıda bulunurlar. Avusturya'da yapılan bir araştırma, sineklerin (Calliphora vicina, Lucilia caesar, Lucilia ampullacea ve Dryomyza anilis türleri) de balçıkla beslendiğini ve meyve gövdesinden ayrıldıktan kısa bir süre sonra, yoğun sporlar süspansiyonu içeren sıvı dışkı bıraktıklarını göstermiştir.  

Aynı çalışma bazı böceklerin türlerinin de (Oecoptoma thoracica ve Meligethes viridescena gibi ) Phallus türlerinin bu kötü kokusuna çekildiğini, ancak meyve veren vücudun hipal dokusunu besleme eğiliminde oldukları için spor yayılmasında daha az rol oynadığını göstermiştir.  

 

YENİLEBİLİRLİK VE TIBBİ FAYDALARI:

Özellikle Fransa’ da ve Almanya’nın bazı bölgelerinde Pis Kokulu Boynuz Mantarı- Phallus impudicus zevk ile yenebilen bir mantardır. Taze veya Salamura olara yenilir ve satılır. Ayrıca Yumurta aşamasında iç tabakanın parçaları bir bıçak yardımı içe kesilip çiğ olarak da yenilebilir. Sosislerde kullanıldığı bilinir.

Çok çeşitli kullanımların tıbbi bir mantarı olarak kabul edilir. Phallus impudicus ekstreleri, Venöz Tromboz ( Toplardamarda kan pıhtılaşması) riskini azaltabilir. Son olarak ilginç bir not düşerek bitirelim; Phallus  impudicus Mantarı Ortaçağda Aşk iksiri olarak da kullanılmıştır.

                                                                                                     GALERİ

     

                                                                İsmail Dönmez tarafından çekilmiş P.impudicus  
                                                                                    İskoçya -TEMMUZ 2020

Kaynak ve Referanslar

https://www.first-nature.com/index.php

https://en.m.wikipedia.org/wiki/

https://www.facebook.com/groups/515254565991697/?ref=share